معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

 با پیشنهاد وزارت مسکن و شهرسازی بیست و چهارم بهمن ماه ، سالروز وفات قوام الدین شیرازی به عنوان روز ملّی معمار نامگذاری می شود.

فریدون رضوی کیا ، رییس بنیاد علمی پژوهشی معماری و شهرسازی ایران با بیان مطلب فوق افزود: با توجه به نامگذاری روز سوم اردیبهشت ماه به عنوان روز ملّی کارآفرینی توسط هیأت محترم دولت ، ثبت روز مذکور که مصادف با بزرگداشت شیخ بهایی می باشد ، بعنوان روز ملّی معمار منتفی است.

 قوام الدین زین الدین شیرازی معمار برجسته ایرانی در شیراز متولد شده و در سال 818 هجری قمری به دستور گوهرشاد بیگم ، همسر شاهرخ میرزا شروع به ساخت مسجد گوهرشاد در شهر مشهد می نماید. بنای مسجد مذکور در سال 821 هجری قمری به پایان رسیده و قوام الدین شیرازی در سال 841 ه.ق دارفانی را وداع می گوید.

مسجد گوهرشاد در مشهد مقدس ، مدرسه غیاثیه خرگرد ، بقعه تربت جام ، مقبره الغ بیگ فرزند شاهرخ در سمرقند و مسجد گوهرشاد در هرات از آثار معماری این هنرمند ایرانی است.

 کتیبه ی موجود این مدرسه خرگرد خواف  در سال 848 به دستور خواجه غیاث الدین پیر احمد خوافی وزیر شاهرخ میرزابنا شده است بدین علت به غیاثیه مشهور گردید این بنا نماینده ی کامل معماری دوره تیموریان است که به سبک آذری ساخته شده است معمار بنا استاد قوام الدین شیرازی که در حال کار روی بنا فوت کرده است و کار نیمه تمام وی را برادرش غیاث الدین شیرازی که مجموعه گوهرشاد مشهد و هرات را نیز ساخته است کامل کرد . مدرسه غیاثیه در دوران شکوهش از بهترین دانشگاههای اسلامی بوده است .روستای خرگرد خواف، در نزدیکی مرز افغانستان، امروز روستای کوچکی بیش نیست، اما شواهد و تواریخ از رونق آن در گذشته حکایت می کنند. اینکه خواجه نظام الملک وزیر ملکشاه سلجوقی در قرن پنجم در اینجا مدرسه نظامیه ساخت نشان می دهد که خرگرد به روزگار سلجوقیان نیز شهری در خور توجه بوده است.
وقوع خرگرد بر سر راه هرات عامل رونق آن بود. با این حال نمی توان نقش شخص خواجه غیاث الدین پیراحمد خوافی را در این منطقه نادیده گرفت، اگرچه این را که مدرسه تنها پس از 60 سال با ظهور صفویان از رونق افتاد به تعصبات شیعی شاه صفوی نسبت داده اند.
بنابر کتیبه ایوان جنوبی غربی ساختمان مدرسه را معمار بزرگ استاد قوام الدین شیرازی سازننده مساجد گوهرشاد در مشهد و هرات آغاز کرد و استاد غیاث الدین شیرازی به پایان رساند این بنا باید پیش از هر چیزی انقلابی در تزئینات شمرد، در اینجا معمار رویای معماری گذشته را که پوشاندن جامه آسمانی بر جسم زمینی بنا بود و محقق ساخت. سرتاسر نما با کاشی پوشاند فضا را آکنده از گل و ریحان کرد مدرسه صحنی دارد با قاعده هشت و نیم هشت، ارتفاع دو طبقه و چهار نمای تقریباً یکسان ضرب آهنگ نسبتاً یکنواخت حاصل از حجره ها و ایوان چه های مشابه را ایوان بزرگ و عمیق مرتفعی در امیان هر نما می کشند و آن را هم تنوع و استحکام می بخشد این چهار ایوان که از لبه نما بیرون زده و رخام صحن را شکسته اند دو محور تقارن طرح را تعریف می کنند. نمای دو طبقه را به هم می پیوندند و بر استحکام هندسه طرح می افزایند ایوان شمال شرقی مدخل صحن استف در پشت ایوان جنوب غربی بادگیری است اما در پشت ایوان های دوطرفه فضایی نیست، صحن با چنین ترکیبی محل عرضه تزئینات واقع شده که بی اغراق باید ان را گنجینه بی نظیر از تزئینات معماری دوره اسلامی شمرد. این مدرسه در میان مدارس ایران در دقت و تنوع در کار و پلان و نیز تنوع در کار پلان و نیز تنوع درآمد و کاملترین نمونه است همان گونه که از پلان مشخص است این مدرسه را به سبک چهار ایوان است. در گوشه های صحن مرکزی اطاقهای گنبد دار وسیعی است که جهت تدریس مدرسان درست شده است. و دور صحن، حجره های غرفه داری در دو طبقه است و ورودی سر در آن به محوطه گنبد دار باز می شود و در طرفین آن در اطاق گنبد دار دیگر است که به دو مناره مدور و در دو گوشه بنای مرتفع مدرسه که با سر در بلند ان هماهنگی دارد متصل می شود. این مدرسه از لحاظ نوع کاربندیها و مقرنس کاری یک اثر فوق العاده است. مقرنسهای آن بعضی به صورت پتکانه و بعضی با صورتت چفت اویز است اسامس بعضی از مدارس قدیمی قبل از دوران قاجار به شرح زیر می باشد.
- مدرسه الخ بیک بخارا، مدرسه خان شیراز، مدرسه امام خمینی (مدرسه شاهزاده)، مدرسه مستشاریه، مدرسه علمیه دو درب، مدرسه علمیه سلطانیه بجنورد.

 مسجد گوهرشاد

این بنا عظیم ترین مسجد چهار ایوانی ایران است که در سال 821 هـ . ق به دستور گوهرشاد آغا همسر شاهرخ تیموری و با عماری استاد قوام الدین شیرازی در مجموعه حرم مطهر ساخته شده است . این مسجد با 9410 متر مربع وسعت دارای چهار ایوان به نامهای مقصوره ، دارالسیاره حاجی حسن ، آب و هفت شبستان می باشد . بزرگترین ایوان مسجد ، مقصوره آن است که با مقرنس کاری کتیبه ثلث به خط بایسنغر میرزا و کاشی کاری بسیار زیبایی مزمن شده است . از دیگر جلوه های هنری جامع گوهرشاد منبر صاحب الزمان می باشد.